راهنمای سفر آخرت

 (مرحله یازدهم) حسابرسی :

💠نامه اعمال

مهم ترین مرحله ی قیامت ، مرحله ی حسابرسی خداوند است .

خداوند پرونده های ما را در دادگاه هایی که حاکم آن خود اوست بررسی می کند .

بزرگواری می گفت : کاری بکنید و حرفی بزنید که در قیامت بتوانید جواب خداپسندانه بدهید و دلیل کارهای تان را بیاورید.

مرحوم کوهستانی می فرمود :

من طوری زندگی کرده ام که اعضا و جوارح من در قیامت علیه من شهادت ندهند.

گوش و چشمم نگویند که تو به ما خیانت کردی و من آنجا خجل بشوم .

از اسماء حسنای خدا حسیب است یعنی در این عالم هیچ عملی بی عکس العمل نیست .

اثر هر عملی یا در این عالم به ما می رسد یا در عالم قیامت به ما برمی گردد .

پس ریزترین عمل ما رها و محمل نیست .  حسابرسی  خدا در قیامت یک گوشه ای از قانون کلی اسم حسیب خداست .

یعنی خدا درا ین عالم هم هیچ عملی را بی حساب نمی گذارد .

پس هیچ چیزی اتفاقی و بی حساب نیست ولی ظهور کامل اسم حسیب در روز قیامت است .

یوم الحساب یعنی اینکه خدا در روی صراط حسابگر اعمال ما خواهد بود .

💠 سؤ ال و حساب در قيامت:

در روز قيامت همه انسانها بازپـرسى شده و مورد سؤ ال واقع مى شوند.

قرآن كريم مى فرمايد: وَقِفُوهُمْ اِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ.صافات، آيه 24
آنها را نگه داريد كه بايد حسابرسی شوند.

امام صادق (ع ) در تفسير اين آيه مى فرمايد:
گـوش درباره آنـچـه شنيده است و چـشم درباره آنـچـه به آن نـگـريسته و دل از عقيده و فكرى كه بدان گـرايش داشته است مورد سؤ ال واقع مى شود.

بحار الانوار ، ج 7 ، ص 267

💠 همگانى بودن سؤال:

در سؤ ال روز قيامت استثنايى نيست و همـگـان مورد سؤ ال قرار مى گيرند

فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذينَ اُرْسِلَ اِلَيْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلينَ.
ما بطور حتم از مردمى كه به سويشان پـيامبر فرستاده شده ، سؤ ال خواهيم كرد و از فرستاده شدگـان نيز سؤ ال خواهيم كرد.

اعراف، آيه 6-

  همگانى بودن سؤ ال از حديث زير نيز استفاده مى شود:

ضريس در مورد آيه (هذا يَوْمُ يَنْفَعُ الصّادِقينَ صِدْقُهُمْ) از امام باقر(ع ) نقل مى كند كه فرمود:

(وقتى روز قيامت شد و مردم براى حساب محشور شدند … اول كسى كه از فرزندان آدم براى سؤال خوانده مى شود، محمد بن عبداللّه (ص ) است

ابو برده اسلمى مى گويد از رسول خدا (ص ) شنيدم كه فرمود:

بنده اى در روز قيامت قدم از قدم بر نمى دارد تا اينكه از چـهار چـيز از او سؤ ال شود:

از جسمش كه آن را در چه راهى كهنه كرده ، از عمرش كه آن را در چه راهى فانى نموده ، و از مالش كه آن را از كجا كسب كرده و در كجا مصرف نموده و از دوستى ما اهل بيت .

بحار الانوار ، ج 7 ، ص 261

حسابرسی :

 در آيه اى از قرآن چنين آمده است :
اِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤ ادَ كُلُّ اُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْئُولا

اسراء، آيه 36

همانا گوش و چشم و قلب ، همگى مورد سؤ ال قرار خواهند گرفت .

💠بر اساس بعضى از روايات ، مردم در مورد اهل بيت (ع) نيز مورد سؤ ال قرار مى گـيرند.

امام رضا(ع) بعد از آن كه شخصى آيه (لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ) را به آب خنك و طعام تفسير كرده بود، فرمود:

پدرم مى فرمود اين سخن نزد پدرم (امام صادق ) گـفته شد و او خشمـگـين گـرديد،

و فرمود: خداوند از آنـچـه بر بندگـانش تفضل كرده ، نمى پرسد و بر آنان منّت نمى گذارد و منّت گذارى به اينگونه نعمت ها، از مخلوق زشت است ،

چگونه به آفريدگار چنين چيزى نسبت داده مى شود.

ليكن ( مراد از نعيم )محبت ما اهل بيت و موالات ماست ، خداوند بعد از توحيد و نبوت از اين نعمت سؤ ال مى كند

بحار الانوار ، ج 7 ، ص 272

💠 حساب در قيامت:

قرآن كريم در آيات زيادى ، حساب روز قيامت را گوشزد كرده تا مردم آن را فراموش نكنند.

مى فرمايد:اِقْتَرَبَ لِلنّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فى غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ

انبياء، آيه 2

حساب مردم نزديك شده ، در حالى كه آنان از روى غفلت رويگردانند.

💠از حضرت امير (ع) سؤ ال شد: چگونه خداوند اين همه خلايق را حسابرسى مى كند؟

حضرت فرمود: همانطورى كه با زيادیشان آنان را روزى مى دهد.

گفته شد: چگونه خداوند از مردم حساب مى كشد و مردم او را نمى بينند؟

فرمود: همان طورى كه آنان را روزى مى دهد و او را نمى بينند.بحار الانوار ، ج 7 ، ص 271

 همگانى نبودن حساب

حساب قيامت همگانى نيست و عده اى حساب ندارند.

پيامبر اكرم (ص ) فرمود: خداوند از هر آفريده اى حساب مى كشد، مگر كسى كه مشرك به خداوند باشد.

پس او محاسبه نمى شود؛ و فرمان داده مى شود كه او را به سوى آتش ‍ ببرند.بحار الانوار، ج7, ص 260

💠 همان طور كه گروهى از مؤ منان نيز بدون حساب وارد بهشت مى شوند.

اِنَّما يُوَفَّى الصّابِرُونَ اَجْرَهُمْ بِغَيرِ حِسابٍ – زمر، آيه 10

همانا صابرون بدون حساب اجر كامل دريافت مى كنند.

علامه طباطبايى فرموده است :

يعنى صابران بر اعمال شان مورد محاسبه قرار نمى گيرند
الميزان ، ج 17 ، ص 259

💠از ويـژگـيهاى شهيدان و مجاهدان راه خدا نيز اين است كه آنها در قبر و قيامت مورد سؤال و مؤ اخذه قرار نگرفته ، و بى حساب و پرسش وارد بهشت مى شوند.

💠امام جعفر صادق (ع) مى فرمايد:

مَنْ قُتِلَ فى سَبيلِ اللّهِ لَمْ يُعَرِّفْهُ اللّهُ شَيْئا مِنْ سَيِّئاتِهِ- وسايل الشيعه، ج 11، ص 9

كسى كه در راه خدا كشته شود خداوند هيچيك از گناهانش را به او نمى شناساند.

یعنى خداوند از گناهان مجاهد شهيد در مى گذرد و آنها را مورد ارزيابى ومحاسبه قرار نمى دهد.

از برخى روايات برمى آيد كه همه گناهان شهيد جز حق الناس بخشيده مى شود.

💠امام باقر (ع ) در اين باره مى فرمايد:

كُلُّ ذَنْبٍ يُكَفِّرُهُ الْقَتْلُ فى سَبيلِ اللّهِ اِلا الدَّيْنَ فَاِنَّهُ لاكَفّارَةَ لَهُ اِلاّ اَداؤُهُ اَوْ يَقْضى صاحِبُهُ، اَوْ يَعْفُوَ الَّذى لَهُ الْحَقُّ- بحار الانوار ،ج 100، ص 10

هر گـناهى را شهادت در راه خدا مى پـوشاند (و سبب آمرزش آن مى شود) جز بدهكارى ، كه پـوشاننده اى براى آن نيست مـگـر اداى آن (توسط خودش در حال حيات ) يا همراه او (از ولى يا دوست ) بپردازد، يا كسى كه حق (و دين ) برايش هست درگذرد.

🌿 چيزهايى كه مورد حساب قرار مى گيرند

بر اساس بعضى از روايات اولين عملى كه انسان در مورد آن حساب پس مى دهد، نماز است .

ابوبصير مى گويد: از امام باقر (ع ) شنيدم كه فرمود: اوّلين چيزى كه بنده به آن محاسبه مى شود، نماز است .

پـس اگـر نماز قبول شد، بقيه اعمال او قبول مى شود.
– بحار الانوار ، ج 7 ، ص 267

بر اساس بعضى از روايات ، مؤ من نسبت به بعضى از چيزها محاسبه نمى شود.

حلبى از امام صادق (ع ) نقل كرد كه فرمود:

بنده مؤمن نسبت به سه چيز محاسبه نمى شود:

طعامى كه مى خورد، لباسى كه مى پـوشد و زن شايسته اى كه كمكش كند و عفّتش را با او حفظ كند.

بحار الانوار ، ج 7 ، ص267

البته روشن است مراد آن مؤ منى است كه در چارچوب اسلام و قرآن حركت كرده ، و كردار و رفتارش منطبق با احكام قرآن و اسلام باشد.

💠انواع حساب :

حسابرسى خداوند از بندگانش يكسان نيست ،

عدّه اى سخت و عدّه اى آسان حساب پس مى دهند.

در قرآن مى خوانيم : و امّا كسانى كه كتاب (نامه اعمال ) او به دست راستش داده شده مورد حسابرسى آسانى قرار خواهد گرفت ،

و شاد و خرم به سوى اهلش بر خواهد گشت ؛

اما كسى كه نامه اعمالش از پشت سرش داده شود (در هنگام محاسبه ) صدا به شيون و فرياد بلند مى كند و به دوزخ مى افتد،

او در دنيا در ميان اهل خود شادمان بوده است .

انشقاق، آيات 8 ـ 14

در روايات به بعضى از اعمالى كه موجب آسان شدن حساب است ، اشاره شده است .

💠امام صادق (ع ) فرمود:

“صله رحم حساب روز قيامت را آسان مى كند”

– بحار الانوار ، ج 7 ، ص 237

قرآن در وصف مردان خدا اين چنين مى گويد:

وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ – رعد، آيه 21

و از بدى محاسبه مى ترسند.

مقصود دقت و سختـگـيرى در حسابرسی است .

💠امام صادق (ع ) به مردى فرمود:

مسئله تو با برادرت فلانى چيست ؟

گفت : فدايت شوم ! برگردن او حقّى داشتم ، آن را تا آخر بطور دقيق و كامل گـرفتم .

💠امام صادق (ع) فرمود: مرا از اين گـفته خداوند خبر ده (وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ) آيا فكر مى كنى كه مى ترسند خدا بر آنها ظلم كند؟

نه قسم به خدا، از دقت و سختگيرى در محاسبه مى ترسند.- بحار الانوار ، ج 7 ، ص 266-

بر اساس اين روايت كسانى كه در دنيا، در داد و ستدها با مردم سختگير و تنگ نظر باشند، خداوند نيز در قيامت حساب سختى از آنان خواهد كشيد.

🌿

حسابرسی

💠حسابگران:

فرمانروايى مطلق در دنيا و آخرت از آن خدا است ،

و هم او روزى دهنده همه موجودات در دنيا و جزا دهنده همه انسانها در سراى باقى است ،

و نيز او بر هر چيزى احاطه علمى داشته ، و ثبت و ضبط همه اعمال انسانى توسط ماموران معصوم و صديقش ، يعنى فرشتگان انجام مى گيرد.

بنابراين ، بازگـشت انسان به سوى او بوده ، و حسابـگـر اعمال انسانها در قيامت نيز او خواهد بود:

💠 اِنَّ اِلَيْنا اِيابَهُمَْ ثُمَّ اِنَّ عَلَيْنا حِسابَهُمْ.

– غاشيه، آيه 25 ـ 26

به طور مسلم بازگشت آنها (انسانها) به سوى ماست ، و به طور مسلم حساب آنها با ما است .

اِنْ حِسابُهُمْ اِلاّ عَلى رَبّى لَوْ تَشْعُرُونَ.
– شعراء ( 26 ) ، آيه 113

حساب آنها تنها بر پروردگار من است اگر مى فهميديد!

اين حسابـرسی  با تمام دقت و سرعت انجام مى شود، چـه اين كه خداوند سريع الحساب و سريع ترين حسابگر است.
– انعام، آيه 62

با اين وصف ، منافاتى ندارد كه افراد ديگرى به اذن و فرمان خدا، و تحت اشراف او امر حسابـگـرى و حسابرسى مردم را به عهده بگيرند.

همچنانكه ممكن است طبق فرموده قرآن خود انسان در آن روز حسابگر اعمال خويشتن باشد.
– اسراء ( 17 ) ، آيه 14

در اين راستا از برخى روايات برمى آيد كه در روز قيامت خداوند حسابرسى هر امتى را به امام آن امت واگذار مى كند.

💠 امام صادق (ع ) مى فرمايد:

كُلُّ اُمَّةٍ يُحاسِبُها اِمامُ زَمانِها، وَ يَعْرِفُ الاَْئِمَّةُ اَوْلِيائَهُمْ وَ اَعْداءَهُمْ بِسيماهُمْ.

– بحارالانوار ، ج 8 ، ص 339

هر امتى (در آن روز) توسط امام زمانش محاسبه مى شود، و امامان ، دوستان و دشمنان شان را با چهره هايشان مى شناسند.

💠 امام صادق (ع ) فرمود:

اِذا كانَ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَكَّلَنَا اللّهُ بِحِسابِ شيعَتِنا… – بحارالانوار ، ج 8 ، ص 264

هرگاه روز قيامت شود خداوند ما را به حسابرسى شيعيان مان مامور مى كند.

کتاب راهنمای سفر آخرت / حسابرسی

ناصر کاوه