روحیه جهادی یکی از ویژگی‌های مردم ایران است که در بزنگاه‌ها همچون دفاع مقدس خود را نشان می‌دهد و جامعه پزشکی ما در همین دوران با مصداق شهید مدافع سلامت خوش درخشید و بیش از ۵۰ بیمارستان و ۱۰۰۰ اورژانس صحرایی را برپا کرد و بیش از ۱۰۰ هزار عمل جراحی موفق در خط مقدم جبهه انجام شد.
ما در دفاع مقدس با یک جنگ گسترده شیمیایی مواجه شدیم که هیچ تجربه‌ای در آن نداشتیم، صنعت دارویی ما نیاز جنگ را فهمید و در کوتاه‌ترین زمان ممکن داروهای مقابله با حملات شیمیایی را تولید کرد.ما امروز بیش از ۲۵ دانشکده داروسازی داریم و ۱۰ نفر از دانشمندان برجسته و برتر دنیا خانم‌های داروساز ایرانی هستند.
بعدها دنیا با یک ویروس ناشناخته به نام کرونا مواجه شد و یکی از بخش‌هایی که در این دوران محک خورد، حوزه پزشکی و سلامت بود و جامعه پزشکی اینجا هم نمره قبولی کسب کرد. در دوران دفاع مقدس بیش از ۳ هزار شهید از جامعه پزشکی داشتیم و در دوران کرونا هم افزون بر ۲۷۴ شهید اعم از متخصص داخلی، پزشک عفونی، جراح مغز و اعصاب، پزشک عمومی، دندانپزشک، ماما، داروساز و پرستار و تکنیسین و… داشتیم.
پس از شروع جنگ تحمیلی، پزشکان و پرستاران بی‌شماری به صورت داوطلب و خودجوش در حالی راهی جبهه‌های نبرد شدند که می‌توانستند مثل برخی‌ها به بهانه حفظ جان خود و خانواده‌شان مهاجرت کنند، اما ماندند تا انقلاب نوپای ایران پا بگیرد. حضور داوطلبانه افراد تحصیل کرده و متخصص در رشته‌های مختلف از جمله پزشکی و پرستاری از صحنه‌های زیبایی است که در جنگ تحمیلی رقم خورد و البته تا ابد ماندگار و ارزشمند خواهد بود.
تلاشی که امروز پزشکان و پرستاران در مراقبت از بیماران مبتلا به «کرونا» انجام می دهند، تکرار جلوه‌های ایثار و فداکاری است که سالیان قبل در دوران هشت سال دفاع مقدس دیده‌ایم. آرمان که ایثار باشد حتی اگر جنگی ندیده باشی، جلوه‌های ایثار و فداکاری تکرار خواهد شد.
در آستانه یکم شهریور، روز پزشک می توان به واقع گفت: پزشکی صرفا شغل و حرفه نیست، بلکه تجلی عشق و نهایت از خود گذشتگی در کالبد یک انسان است که اکنون بیش از هر زمان دیگری تقدس و شرافت این پیشه به منصه ظهور در آمده است و روزانه شاهد صحنه‌های فراموش نشدنی از نمایش ایثار و فداکاری پزشکان بر بالین بیماران هستیم.
نقش جامعه پزشکی در دفاع مقدس
با وجود تمام معاهده‌های حقوق بشر، در طول جنگ تحمیلی بیش از ۲۰۰ پست امدادی و ۱۵۰ مرکز اورژانسی هدف اصابت گلوله‌های خمپاره قرار گرفت. آنها حتی به پنج بیمارستان کشور به طور مستقیم حمله کردند. به عنوان نمونه، در عملیات والفجر۸، «بیمارستان حضرت فاطمه (س)» در ۳۰ کیلومتری جنوب آبادان هدف اصابت بمب‌های شیمیایی قرار گرفت. با توجه به مجاهدت‌های جامعه پزشکی در دوران دفاع‌مقدس، بیش از ۴۰۰۰ نفر کادر درمانی از قبیل پزشکان، امدادگران، پرستاران و پیراپزشکان به شهادت رسیدند. زندگینامه ۳۰۰۰ تن از این شهدا در مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «سپید جامگان پزشکی» به چاپ رسیده است. آری دفاع مقدس نمادی از برجسته‌ترین افتخارات گروه پزشکی در دفاع از کشور و جانفشانی دلاورانه در پای پرچم برافراشته اسلام و قرآن است.
در آن دوران، جامعه پزشکی کشورمان با حضور در بیمارستان‌های صحرایی که در نزدیک‌ترین خط مقدم جبهه‌ها قرار داشت، به درمان مجروحان می‌پرداختند و این کار را داوطلبانه انجام می‌دادند به‌گونه‌ای که حتی وقتی هواپیما‌های ارتش بعثی عراق، بیمارستان‌های صحرایی را بمباران کردند، یا وقتی‌که این بیمارستان‌ها تا آستانه سقوط پیش رفتند، هیچ‌یک موجب نشد تا این سپیدپوشان نجات‌بخش، دست از کار و تلاش خود که همانا درمان و امدادرسانی به مجروحان بود، بکشند. تلاش‌های صورت گرفته آن دوران موجب شده تا امروز کشورمان در زمینه مطالعات و تحقیقات پیرامون اثرات مخرب استنشاق گاز‌های شیمیایی به قطب علمی در منطقه تبدیل شود.
نقش جامعه پزشکی در دفاع از سلامت جامعه
در شرایط حساس کنونی، انسان‌هایی به عنوان کادر پزشکی و درمانی، در خط مقدم نبرد با ویروس منحوس کرونا، سینه سپر کرده‌اند و با تعهدی که از قسم پزشکی‌شان سرچشمه گرفته و قدرتی که ریشه در فطرت بیدارشان دارد در راستای بهبود حال مبتلایان تلاش می‌کنند. شرایط کنونی به گونه ای است که متخصصان عفونی و اپیدمیولوژیست‌ها، آن را خطرناک‌ترین پیک کرونا در یک سال و نیم گذشته معرفی می‌کنند. سرعت سرایت ویروس به دلیل جهش دلتا و دلتا پلاس، بسیار بالاست و روند بستری و مرگ‌ها همچنان صعودی است. هرچند خستگی کار در این شرایط برای پزشکان و فعالان بخش بهداشت و درمان وجود دارد، آنچه بیش از همه مهم است نجات جان مردم است.
بسیاری از آنها حتی چندین ماه خانواده شان را ندیدند و یا در این شرایط سخت آب و هوایی و گرمای طاقت‌فرسای تابستان به ویژه مناطق گرمسیری و جنوبی با رنج و مشقت فراوان برای ساعت های طولانی لباس‌های حفاظتی به تن کرده و با تمام وجود به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند. از همه مهم تر اینکه از زمان شیوع کرونا خبر درگذشت و ابتلای پزشکان یا پرستاران بسیاری را شنیدیم، در یکی از بیمارستان ها همزمان۲۱۰ نفر از پرسنل به علت ابتلا به کرونا به مرخصی استعلاجی رفتند. جامعه پزشکی و پرستاری کشور، در اپیدمی کرونا بیش از ۳۰۰ شهید خدمت تقدیم کردند.
پزشکان جان بر کفی که در مطب خود بیماران زیادی را معاینه می کردند که مشکوک به کووید۱۹ بودند. استادانی که قبلا رئیس دانشگاه علوم پزشکی بودند یا رئیس بیمارستان لبافی نژاد که از چشم پزشکان برجسته کشور و دارای سوابق مدیریتی درخشانی در حوزه سلامت در کاشان، زنجان و تهران بود. شهادت یک جراح پیوند که ۲۵۰۰ پیوند کلیه انجام داده بود، از خسارت های بزرگ دیگر بود. قطعاً جایگزین کردن نخبه‌های پزشکی و سرمایه‌های کشور زمان‌بر است و این موضوع خسارتی عظیم به منابع انسانی تلقی می‌شود. قطعا شهدای مدافع سلامت روشنگر راه، برای ادامه مسیر هستند و درسی که از آنان گرفتیم این بود که برای نجات جامعه باید از همه چیز گذشت.
سپیدپوشان روسفید، از جنگ تا کرونا
دیروز دشمن ما در جنگ، مرئی و مشخص بود، اما دشمن امروز ما نامرئی و ناپیداست و در قالب یک ویروس و بیماری، بر ما حمله کرده است. می بینیم که کادر بهداشت و درمان با حفظ همان روحیه جهادی دوران دفاع مقدس، در برابر یک ویروس ناشناخته ایستاده اند و از جان مردم دفاع می کنند. آنها به واقع مدافعان سلامت هستند، زیرا در شرایط فعلی که با یک پاندمی روبرو هستیم، با وجود فشار کاری مضاعف، صبوری و از جان گذشتگی را بیش از پیش در آنها می بینیم. روزگاری خط مقدم جبهه را رزمندگان دلیری حفظ کردند که علاوه بر اینکه شاهد شهادت بسیاری از همرزمان خود بودند، اغلب آنها تا مرز شهادت هم پیش رفتند و مُهر جانبازی بر پیشانی دارند.
امروز نیز حضور قهرمانانه پرسنل مراکز درمانی در خط مقدم مبارزه با کرونا، مدال افتخاری دیگر از انسانیت است که با تلاش بی‌وقفه کادر درمان کسب شده است. فضیلت‌ها و سجایای اخلاقی این گروه از جامعه موجب شده تا آحاد مختلف مردم آنها را با رزمندگان در زمان دفاع مقدس مقایسه کنند، قهرمانانی که تاریخ درباره فداکاری‌هایشان قضاوت خواهد کرد. در حال حاضر نیز بدون یک‌لحظه درنگ همانند گذشته و شاید هم در شرایط سخت‌تر در میدان و خط مقدم نبرد ایستاده و مجروح و شهید نیز داده اند. به طوری که بالاترین آمار شهدا در قشر‌های مختلف بعد از رزمندگان متعلق به جامعه پزشکی است.
شهدای خدمت
وزارت بهداشت بزرگترین نهادی است که در اپیدمی کرونا آسیب دید، جدا از زیان های مالی که فقط در ۵ ماهه ابتدای شیوع کرونا بیش از ۶۵۰۰ میلیارد تومان بوده، استادان، پزشکان و پرستاران ارزشمندی را از دست داده است. شهدای خدمت برای مهار کرونا، افرادی هستند که حین درگیری برای خدمت به بیماران کرونایی به این بیماری مبتلا شدند و جان خود را از دست دادند و به همین دلیل شهید خدمت محسوب شدند، اما تعداد پزشکان و پرستارانی که در این مدت درگیر کرونا شدند و جان خود را از دست دادند به مراتب بیشتر است.
با موافقت رهبر معظم انقلاب، در بیستم اسفند ۹۸، و جلسه کمیته ملی تعیین مصادیق شهدای مدافع سلامت در تاریخ ۲۵ تیر ۹۹ که با حضور وزیر بهداشت، معاونان رئیس جمهور، روسای بنیاد شهید و امور ایثارگران و سازمان اداری و استخدامی تشکیل شد، دستورالعمل نهایی نحوه تشکیل و بررسی مدارک و مستندات شهید خدمت تصویب و وزیر بهداشت آن را به دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی سراسر کشور ابلاغ کرد . این دستورالعمل در راستای اجرای بند ۱ ماده ۳ آیین نامه اختصاصی تعیین مصادیق و امتیازات شهید خدمت که در شورای عالی امنیت ملی به تصویب رسیده بود، مصوب و ابلاغ شد.
کندی روند تایید پرونده های شهدای مدافع سلامت
بررسی‌ها نشان می‌دهد با گذشت ۱۵ ماه از شیوع کرونا و جان‌باختن بیش از ۳۰۰ نفر از کادر درمان، هنوز پرونده بسیاری از آنها تشکیل نشده و شهید شناخته نشده‌اند. خانواده بسیاری از پزشکان و نیرو‌های کادر درمان که در ۱۵ماه گذشته جانشان را در اثر ابتلا به ویروس در محل کارشان از دست داده‌اند، از بلاتکلیفی‌ها می‌گویند. برخی از خانواده‌ها به‌دلیل مسدود شدن حساب بانکی همسرشان، با مشکل مالی مواجه شده‌اند و در خانه پدری‌شان زندگی می‌کنند. گروهی هم که راه را سخت و ناهموار دیده‌اند، قید پیگیری را زده‌اند. با اینکه مقام معظم رهبری، با پیشنهاد وزیر بهداشت موافقت کردند، اما پیگیری‌ها نشان می‌دهد، هنوز بسیاری از این جان‌باختگان به‌عنوان شهدای سلامت شناخته نشده‌اند و خانواده‌های آنها همچنان پیگیر پرونده‌هایشان هستند.
با وجود اینکه آمار شهدای سلامت تنها در سال گذشته بیش از ۳۰۰ نفر اعلام شده، بنیاد شهید از شهید شناخته‌شدن تنها ۱۴۰ نفر و پرداخت حقوق برای ۶۰ نفر از آنها تا اواخر اردیبهشت ۱۴۰۰ خبر داده است. مسئولان این بنیاد می‌گویند که وزارت بهداشت باید اسامی را تأیید کند و در اختیار آنان قرار دهد. وزارت بهداشت بار‌ها خانواده ها را برای تکمیل پرونده به ستاد مقابله با کرونا، ارجاع داده و این ستاد هم با اینکه مدارک زیادی از خانواده گرفته، اما نتیجه‌ای به آنها اعلام نکرده است، مسئله مهم دیگر اینکه، کمیته تشخیص مصادیق شهدای خدمت، تاکنون حتی یک نفر از کادر درمان بخش خصوصی را به عنوان شهید اعلام نکرده است، درصورتی که بسیاری از بیماران کرونا، برای درمان به بخش خصوصی مراجعه می‌کنند. این در حالی است که ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۹، رئیس سازمان نظام پزشکی، در نامه‌ای به وزیر بهداشت خواسته بود تا کادر درمان بخش خصوصی هم مشمول عنوان شهید سلامت شوند.
۶۰ درصد شهدای خدمت، مربوط به جامعه پزشکی
جامعه پزشکی اعم از عمومی و متخصص ۶۰ درصد از شهدای خدمت را به خود اختصاص داده اند که از این تعداد ۲۸ درصد پزشکان عمومی و ۳۲ درصدآن‌ها از تخصص های مختلف بوده اند. تخصص هایی که تا این لحظه بیشترین شهید را داده جدای از پزشکان عمومی پزشکان داخلی، عفونی، ریه، زنان و زایمان، اطفال، بیهوشی، قلب و عروق، جراحی، مامایی، داروسازان و دستیاران تخصصی هستند که با کمترین درآمد جان نثاری می‌کنند.
یکم شهریور روز پزشک
پزشکی حرفه مقدسی است و هر کس در آن وارد می شود علاوه بر حرفه ای که در پیش گرفته است کوله باری از عشق را نیز با خود به همراه دارد. عشق به هم نوع، فداکاری و ایثار برای مردم بسیار دل انگیز و مثال زدنی است. برای قدردانی از تلاش-های این انسان های عاشق و درمانگر، یکم شهریور در تقویم کشورمان روز بزرگداشت ابوعلی سینا و روز پزشک نامگذاری شده است. اما یکم شهریور امسال متفاوت از هر سال، رنگ و بوی دیگری از عاشقی دارد.
در این میان جای بسیاری از پزشکان و کادر درمانی خالی است. پزشکانی که بدون هیچ ادعایی و تنها برای نجات جان انسان های دیگر به مقام رفیع شهادت رسیدند. مگر شهیدان کسانی نیستند که زیستشان، مرگشان و یادآوری آنها، شاهدی بر جاودانگی یک واقعیت والا یعنی زندگی بخشی است. یکم شهریور سال ۱۴۰۰ تنها روز پزشک نیست، روز حماسه سپید پوشان است. شهدای سلامت با تمام وجود و تقدیم هستی خویش ارزش و جاودانگی اخروی را به ارمغان آوردند. برای ثبت رشادت‌ها و ایثارگری‌های زنان و مردان سفیدپوش و خستگی‌ناپذیر عرصه سلامت، تاریخ دارای محدودیت است. بی‌شک این جهاد و از خود گذشتگی مدافعان سلامت همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند.
کلام آخر
پزشکان و کادر سلامت ۱۵ ماهی است که در مراکز درمانی با ایستادگی و از جان گذشتگی برای بهبود بیماران مبتلا به کرونا در خط مقدم ایستاده اند. آنها از جانشان گذشتند تا جانی را نجات دهند و سلامت را به مردم هدیه کنند. در ایامی که بلای ویروس کرونا در همه کشور فراگیر شد و به دلیل تحریم ها دست جامعه پزشکی از هرگونه وسایل حفاظتی تقریبا خالی بود، این مدافعان سلامت بودند که در میدان مبارزه با کرونا جانفشانی ها کردند و به ویژه در سال نخست کمتر روزی بود که خبر ابتلا و فوت کادر درمان در کشور به گوش نرسد.
با همه این اوصاف باید گفت که هنوز هم پزشکان و پرستاران مجبورند دو یا سه شیفت کار کنند و روز‌های طاقت فرسایی را در مراکز درمانی پشت سر بگذارند. در میانشان که می‌روی تنها عشق، شور و تلاش برای بهبودی بیماران بیش از همه به چشم می‌خورد. با اینکه هر کدامشان دغدغه‌ای برای خود دارند، از ندیدن فرزند و همسر گرفته تا دلتنگی پدر، مادر، خواهر و برادر، اما تلاش برای بهبودی بیماران نقطه مشترک همه آنها است.
آنچه که این روز‌ها بیش از همه آنها را آزار می‌دهد توجه نکردن عده‌ای به دستورالعمل های بهداشتی است که می‌تواند به شیوع بیشتر این ویروس کمک کرده و تن خسته پرستاران و پزشکان را بیش از این خسته‌تر کند. برای پاسداشت و احترام به شهدای مدافع سلامت باید فداکاری کرد و این فداکاری می‌تواند رعایت پروتکل‌های بهداشتی، پرهیز از حضور در تجمعات و برگزار نکردن مهمانی ها، مراسم‌های جشن و عزا است.
روز پزشک فرصتی است تا مسولان ضمن قدردانی از زحمات این قشر فرهیخته و ایثارگر، مطالبات به حق جامعه پزشکی را پیگیری و به ویژه روند بررسی پرونده های شهدای خدمت را تسریع بخشند.